Pomakların Kökeni; Helen, Slav, Türk…
Öyle bir halk düşününki nüfusları günümüzde genel olarak 6 ülke toprakları arasında dağılmış bir şekilde yaşamakta, ve yaşadıkları ülkelerin kimliğine ait oldukları şiddetle iddia edilsin. Pomaklar, geç Osmanlı döneminde nüfusları özellikle Rodoplar/ Rodop dağları (bugünkü Güney Bulgaristan ve Kuzey Yunanistan) ve Tuna Vilayetinde (Kuzey Bulgaristan) bulunan bu halk anı zamanda Makedonya (günümüz Kuzey Makedonya Cumhuriyeti), Batı Trakya (Yunanistan) ve günümüz Türkiye’sinde ise Doğu Trakya ve Marmara bölgelerinde bulunan bir etnik gruptur. Homojen bir kültüre sahip olmamakla birlikte, çoğunluğu Müslüman olan Pomakların dilleri Bulgarca ve Makedoncaya benzer bir Slav dil ailesine dahildir. Pomaklar, özellikle dilleri ve dinlerinin farklılığı nedeni ile Balkan savaşları ve Birinci dünya harbi sırasında asimile edilmeye çalışılmış ve günümüz Türkiye’sinin özellikle Trakya ve Marmara bölgelerine göç etmek zorunda bırakılmışlardır. Türkiye’ye yapılan bu göç hareketi 93 Harbi (Osmanlı-Rus savası) ile başlatılıp, Bulgaristan’daki Komünist rejimin çöküşüne (1990lar) kadar götürülebilir. Ve bu 1879-1886 tarihleri arasında, mitolojide “Ölümsüzler Ülkesi” ve “Ölmek İstemeyen Halk Diyarı” olarak anılan topraklarda, Rodoplar’da, 7320 nüfusa sahip kendi devletlerini “Pomak Timraş Cumhuriyetini” kurmuşlardır. Özellikle Türkiye’deki Pomaklar hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyen okuyucularımızın Georgi Zelengora’nın “Türkiye’deki Pomaklar” kitabını ve “Pomak Gözyaşları” belgeselini tavsiye ederim.
Bu etnik grup, Bulgarların iddiasına göre Müslümanlaştırılmış bir Slav halkı, Türklere göre Slavlaştırılmış eski bir Türk boyu ve Yunanlılara göre de bölgedeki antik Yunan/ Helen halklarından oldukları iddia edilmiştir. Ve günümüzde Bulgar Pomak’ı (Bulgarian Pomaks), Yunan Pomak’ı (Greek Pomaks) ve Türk Pomak’ı (Turkish Pomaks) olarak anılmaktadırlar. Yukarıdaki haritadan da görüleceği gibi Pomak etnik grubu Bulgar başlığı altında ve “Müslüman Bulgar” olarak koyu yeşil/kahverengi renk ile işaretlenmiştir. Aynı terim bu sefer günümüz Yunanistan’ında Pomakları etnisitelendirilirken “Müslüman Yunanlı” terimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahsi geçen bu farklı etnik gruplara ait oldukları iddiaları, elbette uzun yıllar boyunca birlikte yaşamış bu halkların birbirlerini benimsemiş ve kendilerini yek bir halk olarak saymaları, ya da homojen ulus devlet çabası olarak görülebilse de Pomak halkları kendilerini “Pomak” olarak adlandırmaya ve bu topraklarda kültürlerini devam ettirmeye çalışmaktadır. Bugün tarihçilerin genel kanısı Rodop ve civarında bulunan (güney Bulgaristan ve kuzey-doğu Yunanistan) Pomaklarının Yunan kökenli (Helen), kuzey Bulgaristan’da (Osmanlı dönemi Tuna Vilayeti sınırları) bulunan Pomakların da Slav kökenli olduğudur. Fakat tüm bunlar varsayımlar ve genel kabulden öteye geçemez.
Evangelos Karagiannis, Pomaklar için 6 farklı kimlik tanımlamasında bulunabileceklerinden bahseder. Bunlar: Hristiyan Bulgar, seküler Bulgar, seküler Pomak, Müslüman Bulgar, Müslüman Pomak ve Türk kimlikleridir.(1)
Bir Pomak ve Türkiye Cumhuriyeti genci olarak burada altı çizilmesini istediğim konu ise Pomak etnik gruplarına dahil olan kişilerin kendi identifikasyonlarını/ kimlikleştirmelerini Müslüman, Avrupa Vatandaşı (AB), Slav, Yunan vatandaşı veya Türk şeklinde tanımlayabilme özgürlükleridir. Bazı durumlarda sosyal bilimlerin en fazla ihtiyaç duyduğu yardım, yanı başındaki doğa bilimlerinden gelir. Ve bu yazıda da bahsedilecek konu ise Potur, Pomak veya Torbeş halklarının tayini değil, kısıtlı sayıda da olsa yapılan genetik çalışmalar ile ortaya konan genel çerçeve hakkında Pomakların kökenine ışık tutmaktır.
Bahsetmek istediğim ilk çalışma Vassilis Papadopoulos önderliğinde gerçekleştirilen HbO-Arab mutasyonuna dayanan Yunan Pomaklarının kökeni (The origin of Greek Pomaks based on HbO-Arab mutation history) adlı çalışma.(2) Öncelikle bu çalışmanın Yunanistan’da bulunan Pomaklar üzerinde yapıldığının altını çizmek isterim. Yapılan çalışma sonunda normal Pomak kromozomlarının yarısının, nomal Yunan popuslasyonunda oldukça nadir görülen Greek haplotype VI ve Pomak haplotype I gösterirken, diğer yarısı ise Evrensel haplotipler (Universal haplotypes) I, II ve III modellerini göstermiştir. Mevcut çalışmadaki Pomak bireylerde TaqI/3´HBG2 polymorphism’inin olmayışı, bu bireylerin Afrika kökenli olabileceğini bize gösterebilse de sarı saç ve mavi gözlü Pomak halkının Afrika toplumları ile fenotip (dış görünüş) olarak hiçbir benzerliği bulunmamaktadır. Kimi tarihçiler tarafından Pomakların Moğol toplumuna ait oldukları da dile getirilse de Moğolistan’daki en yaygın HBB yapısı (TGTCC) Pomaklarda tamamen yoktur. Çalışmacılar Greek haplotip VI ve Pomak haplotip I’in varlığının Pomakları sırasıyla Afrikalılara ve Okyanusyalılara yaklaştırdığını ifade etse de bu durumun yanıltıcı olduğunu ve Evrensel haplotipler I, II ve III arasındaki rekombinasyonlar sebebi ile Pomak popülasyonu içinde “de novo” oluşturmuş olabileceğini ifade etmektedirler.
Sonuç olarak makale Pomak’ları Avrupalılara ve Yunanlılara yaklaştıran bir soy ağacı çiziyor ve Pomakların eski Trakya kabilelerinin torunları olduğu hipotezini güçlendiriyor. Ayrıca, TaqI/3´HBG2 polymorphism taşımayan tek Avrupalıların Yunanlılar olduğunu da yineliyor. Bu bakış açısı ile de Pomakların eski antik rekombinantlar ile Afrika genlerini taşıyabileceği ve HbO-Arab mutasyonun da Akdeniz havzası ve Ortadoğu’da yayılmasının Osmanlı ve Büyük İskender ile bağlantılı olabileceği hipotezini ortaya koymuştur. Çalışmanın son cümlesi, HbO-Arab mutasyonunun Greek VIc haplotype ve CCTCT yapısında ilk olarak 2000 yıl önce Pomaklarda ortaya çıktığı ve küçük çaplı rekombinasyonlar ile Akdeniz ve Ortadoğuya yayıldığı öngörüsü ile biter.
Burada bahsetmek istediğim ana konu Pomaklar üzerine yapılan genetik ve tarihsel çalışmaların azlığı olmalıdır. Bahsedilen bu çalışma tekrar belirtmek gerekirse, Pomakların antik Trakya kabilelerinin uzantıları olduğu çıkarımında bulunmaktadır. Kısa zaman önce mitokondriyal DNA çalışması, Minos uygarlığının genetik olarak, arkeolojik çalışmalara ters düşmesine rağmen, Kuzey Afrika ile bağlantılı olduğu tezini çürüttü ve Minosların Neolitik İspanya, Neolitik İtalya ve modern Avrupa popülasyonlarının yanı sıra Orta Girit’teki Lassithi platosunun modern sakinleriyle daha güçlü bir ilişkisi olduğunu ortaya çıkarttı.(3)
Sonuç olarak bu çalışmaların geliştirilmesi ve çalışmaya dahil edilen Pomak gruplarının daha geniş bir yelpazeyi kapsaması gerekmektedir. Anlatılan bu çalışma sadece Yunanistan bölgesindeki Pomakları kapsamakta, Bulgaristan, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, Türkiye, Kosova ve Arnavutluk gibi geniş bölgelere yayılmış olan Pomak halkını tamamını temsil ettiği elbette söylenemez. Bunun nedeni, Pomakların Balkanlarda nitekim kapalı/ izole bir halk olarak nesillerini devam ettirmeye çalışmış olsalar da, Müslümanlaşma döneminde Müslümanlar arası evlilikler gerçekleşmiş, ve daha önceleri antik çağlarda Latinizasyon, Helenizasyon ve Slavizasyon dönemleri geçirmiş bu bölge insanının homojen bir harita çıkartması tabiki de beklenmemelidir. Örneğin, İskeçeli Pomaklar Kültür Derneği, Trakya’daki Müslüman Azınlığı bir kez daha “Türk” olarak nitelendiren azınlık partisi KIEF’in başkanı Çiğdem Asafoğlu’nun açıklamalarına sert tepki göstererek, “Kendini Türk hissedebilirsin ve Türkiye için özlem duyabilirsin, ama aynı zamanda anavatanımız Yunanistan’ı da hissediyoruz ve Yunanlı hissediyoruz.” ifadesinde bulundu.(4)
Referanslar:
- Evangelos Karagiannis, “An Introduction to the Pomak Issue in Bulgaria”, 2 In and Out of the Collective, Papers on Former Soviet Bloc rural Communities (1999), 10.
- Papadopoulos, V. (2006). The origin of Greek Pomaks based on HbO-Arab mutation history. HAEMA.
- Hughey, J. R. et al. A European population in Minoan Bronze Age Crete. Nat. Commun. 4, 1861 (2013)
- Pomak Association of Xanthi: We are not Turks, we are Greek! by PANAGIOTIS SAVVIDIS, greekcitytimes.com (https://greekcitytimes.com/2021/03/19/pomak-xanthi-turk-greek/)
Yorumlar
Yorum Gönder